14 lipca 1953 roku mimo deszczu, w miejscu startu I Wyścigu Dookoła Województwa Białostockiego pojawiły się tłumy. Wśród kolarzy, rywalizujących w dwóch klasach: wyczynowej oraz turystycznej, zjawili się zawodnicy reprezentujący drużynę z Ełku – klub Spójnia Ełk: Janusz Zimiński, Zdzisław Janion, a przede wszystkim Bronisław Nerko występujący gościnnie w barwach ełczan (był zawodnikiem Spójni Kolno) zdominowali wyścig w klasie turystycznej. Bronisław Nerko wygrał sześć spośród ośmiu etapów, w tym ten z metą w Ełku. Bezapelacyjnie wygrał cały wyścig, Janusz Zimiński był szósty. Drużynowo Spójnia Ełk zajęła drugie miejsce.
Warto przypomnieć, iż Bronisław Nerko był uważany za jednego z najbardziej utalentowanych kolarzy ówczesnej Polski. Niestety jego śmierć w wyniku nieszczęśliwego wypadku, do którego doszło na treningu 13 lipca 1955 roku, zakończyła świetnie zapowiadającą się karierę w wieku 22 lat. Od 1965 roku aż do 1988 roku odbywały się później coroczne memoriały jego imienia.
W następnym, 1954 roku, w ekipie z Ełku nie występowali już goście. Klub Budowlanych Ełk reprezentowali: Mariusz Dziekanowski, Tadeusz Sztamber i Piotr Szyszko. Niestety ełczanie nie odegrali kluczowych ról w tym wyścigu, ale warto odnotować, iż zawodnicy rywalizowali już tylko w klasie wyczynowej. Klasa turystyczna różniła się od wyczynowej tym, że zawodnicy startowali na innych rowerach – zazwyczaj turystycznych bez przerzutki.
W roku 1955, Zdzisław Janion wraz z Olgierdem Okuniewiczen biorą udział w III Wyścigu Dookoła Województwa Białostockiego w klubie o nazwie Sparta Ełk. Nie udało im się odnieść w tym wyścigu sukcesu. Wkrótce potem Zdzisław Janion i Janusz Zimiński wyjeżdżają z Ełku, aby ścigać się w jednym z białostockich klubów.
Odejście tych zawodników nie zakończyło kolarstwa w Ełku. Jerzy Kłoszewski, jeden z najwybitniejszych trenerów polskiego kolarstwa wraz ze swoim wychowankiem Emilem Sawickim oraz Konstantym Gajewskim tworzą klub, który przez najbliższe prawie pięćdziesiąt lat będzie znaczącą siłą kolarstwa w północno-wschodnim regionie kraju, klubu który wychował liczących się w kraju, a nawet na świecie kolarzy. W latach 1956 – 1957 ełccy zawodnicy startowali pod nazwą LZS Ełk (Ludowe Zrzeszenie Sportowe), a od 1958 roku, aż do 1973 roku pod nazwą LZS ZIM Ełk (LZS przy Zakładach Instalacyjno-Montażowych w Ełku).
Ciekawą postacią był Konstanty Gajewski. Jeszcze pod koniec lat 90-tych odbywały się w Ełku wyścigi przełajowe – memoriał Konstantego Gajewskiego. Po każdym memoriale, na zakończenie wyścigu, zawodnicy chodzili na jego grób i palili znicze jako symbol pamięci i wdzięczności za wkład wniesiony w ełckie kolarstwo.
Dla powstania i rozwoju ełckiego kolarstwa najbardziej znaczącą postacią był Emil Sawicki. Osiągał on sukcesy zarówno jako zawodnik, jak i trener, wychowując znanych w kraju zawodników. Niestety ten wybitny Ełczanin zmarł 23 kwietnia 2000 roku po długiej i ciężkiej chorobie w wieku 64 lat. Miałem to szczęście poznać Emila Sawickiego. Mimo iż bardzo chore ciało odmawiało mu posłuszeństwa, znajdował w sobie cierpliwość do ludzi. Pamiętam jak młodzi chłopcy, którzy dopiero co trafili do kolarstwa dostali polecenie złożenia sobie roweru. Magazyn z częściami wyglądał jak jakieś gradowisko i czasem ciężko było się połapać gdzie co jest nawet doświadczonym zawodnikom. Emil Sawicki siadał z nimi i pomału, spokojnie tłumaczył jakie części do czego pasują, jak naprawić rower, jak go przygotować do wyścigu, aby był naszym sprzymierzeńcem, a nie wrogiem. Jednocześnie pojawiały się historie, anegdoty z wyścigów – poświęcał naprawdę dużo czasu każdemu z nas.
W roku 1959 rozegrane zostały indywidualne mistrzostwa okręgu w kolarstwie, których organizatorem była ełcka sekcja LZS. W barwach ełczan wystartowali: Emil Sawicki, Paweł Świderski, Ryszard Kalinowski, Józef Bienasz, Józef Kapica, Inocenty Bogucki, Kazimierz Bańkowski oraz Jan Pietkiewicz. Ich trenerem był Jerzy Kłoszewski. To była grupa wybitnych kolarzy, z których kilku trafiło do grona najlepszych kolarzy w historii naszego kraju.
Rok 1960 był rokiem Jana Pietkiewicza. Wygrywał wyścigi regionalne, a także plasował się w czołówce silnie obsadzonych wyścigów krajowych – m.in. zajął jedenaste miejsce w Górskich Mistrzostwach Polski. Był członkiem Kadry Narodowej Polski, a w 1963 roku jednym z kandydatów do startu w Wyścigu Pokoju. W roku 1960 był drugi w plebiscycie na najlepszego sportowca Białostocczyzny. Przypomnę, że Ełk do 1975 roku był częścią województwa białostockiego.
W roku 1961 w regionalnych wyścigach kolarze LZS-u nie maja sobie równych. Wygrywają drużynowo Wyścig Dookoła Województwa Białostockiego, czwarty był niepokorny Kazimierz Bańkowski – wielki talent, zawodnik który seryjnie wygrywał lokalne wyścigi. Zawodnik ten startował także w Tour de Pologne. W roku 1962 wygrał jubileuszowy Wyścig Dookoła Województwa Białostockiego – warto zaznaczyć, że wówczas całe podium należało do ełczan. Drugi był Emil Sawicki, trzeci Mikołaj Fiedorow.
Mikołaj Fiedorow był kolejnym z wybitnych polskich kolarzy. Poza sukcesami w lokalnych wyścigach, startował z powodzeniem w Tour de Pologne, gdzie w 1963 roku był jednym z najaktywniejszych kolarzy. W wieku zaledwie 20 lat został powołany do Kadry Polski seniorów. W plebiscycie na najlepszego sportowca Białostocczyzny w 1963 roku zajął trzecie miejsce.
Spośród grupy zawodników z mistrzostw okręgu z roku 1959 na uwagę zasługuje także Józef Bienasz. Mimo, iż jako zawodnik nie odnosił takich sukcesów jak koledzy z drużyny, to już jako trener Gwardii Białystok i LKS Teka Prim Białystok zasłynął jako wychowawca wybitnych białostockich kolarzy.
W roku 1962 kolejny ełcki kolarz odnosi sukces. Stanisław Dawidowski zdobył tytuł mistrza Polski LZS licencji III (w kat. juniorów), a rok później zdobył tytuł wicemistrza Polski LZS licencji III.
Rok 1964, to rok kolejnego z tej grupy kolarza. Paweł Świderski zostaje powołany do reprezentacji Polski na Międzynarodowy Wyścig Dookoła Bułgarii. To kolejny niezwykle uzdolniony wychowanek Jerzego Kłoszewskiego. Apogeum osiągnięć sportowych przypada na lata 1964-69, kiedy to był uznawany za najlepszego kolarza województwa białostockiego. W tych latach był etatowym reprezentantem Polski. Do jego wielkich osiągnięć należy zaliczyć wielokrotne starty w wyścigach na terenie całej Europy, w tym bardzo udany start w Wyścigu Dookoła Anglii. Sześć razy startował w Tour de Pologne, był jedenasty i trzynasty na Mistrzostwach Polski w wyścigach szosowych, szósty w Mistrzostwach Polski Seniorów w wyścigu na dochodzenie. W 1969 roku został wicemistrzem Polski w przełajach. Dwukrotnie wygrał Wyścig Dookoła Województwa Białostockiego, raz był drugi. Wygrywał wiele lokalnych wyścigów. Cztery razy znajdował się na liście plebiscytowej najlepszych sportowców Białostocczyzny.
Uznanie zyskują nie tylko zawodnicy. Jerzy Kłoszewski zostaje trenerem koordynatorem reprezentacji Białegostoku w wyścigach międzynarodowych ? po raz pierwszy na II Bałtyckim Wyścigu Przyjaźni w roku 1966. Później, często współpracuje z kadrą narodową Polski. Emil Sawicki jest mechanikiem drużyny na tym wyścigu, a rok później zostaje członkiem Zarządu Białostockiego Związku Kolarskiego. Warto przy tej okazji przypomnieć, że kiedy 5 stycznia 1973 roku zginął w wypadku chyba najlepszy trener w historii polskiego kolarstwa – Henryk Łasak, funkcję trenera kadry w przygotowaniach do mistrzostw świata objął jego najbliższy współpracownik, szef szkolenia PZKol – Wojciech Walkiewicz. Poprowadził wówczas polskich zawodników do zwycięstw w mistrzostwach świata roku 1973. Wojciech Walkiewicz był jednym z współtwórców ełckiego kolarstwa. W latach 1958-1963 był zawodnikiem i trenerem w klubie LZS ZIM Ełk.
Początek lat siedemdziesiątych to eksplozja talentu kolejnego ełckiego kolarza. W 1971 roku drużyna ełckiego LZS wygrywa w Szczytnie bardzo mocno obsadzony wyścig o Puchar Przewodniczącego Rady Narodowej. Indywidualnie błyszczał w wyścigu Władysław Jankowski, który ostatecznie zajął czwarte miejsce. Zawodnik ten jest w czołówce nie tylko wyścigów okręgowych, ale także krajowych. Na przełajowych Mistrzostwach Polski Juniorów w Gdańsku zajął bardzo dobre szóste miejsce. W 1972 roku w plebiscycie na najlepszego sportowca Białostocczyzny zajmuje drugie miejsce. Bardzo dobra forma umożliwia mu starty w wyścigach międzynarodowych – w wyścigu juniorskim w Wiedniu we wrześniu 1972 roku odnosi sukces zajmując trzecie miejsce (inny kolarz ełckiego LZS-u Jan Karaś jest siedemnasty).
Władysław Jankowski był też członkiem ełckiej drużyny, która w 1972 roku na Drużynowych Mistrzostwach Polski Juniorów zajęła czwarte miejsce. Drużyna pod kierunkiem trenera Emila Sawickiego wystartowała w składzie: Władysław Jankowski, Jan Karaś, Wiesław Wyrzykowski, Stanisław Osiecki. Władysław Jankowski pracował później także z kadrą narodową.
Wymieniony przed chwilą Jan Karaś jest obecnie uważany za jednego z trzydziestu najwybitniejszych kolarzy Białostocczyzny. Ten niezwykle utalentowany wychowanek Emila Sawickiego w latach 1971 – 75 był czołowym kolarzem młodzieżowej kadry Polski. Z powodzeniem startował w Szwajcarii, Jugosławii i Czechosłowacji. W 1972 roku w juniorskim challenge’u był trzeci. W tym samym roku razem z Jerzym Kuczko (zawodnikiem Spółdzielca Hajnówka) zdobył Mistrzostwo Polski Juniorów Zrzeszenia Sportowego LZS. W 1974 i 1975 roku wygrywał wyścigi memoriałowe im. Michał Kajki, w 1975 roku zajął trzecią lokatę w Bałtyckim Wyścigu Przyjaźni. W 1976 roku w drużynie zajął drugie miejsce w wyścigu Dookoła Austrii. Również w tym roku wygrał bezapelacyjnie dwa wyścigi na Litwie. Ścigał się także w Afryce, gdzie w wyścigu Dookoła Algierii był piąty. W latach swoich startów wygrywał i plasował się na czołowych pozycjach w regionalnych i krajowych wyścigach kolarskich. W plebiscycie na najlepszego sportowca trzech województw – białostockiego, suwalskiego i łomżyńskiego w 1975 roku był pierwszy. Wierny jednej drużynie (nigdy nie zmienił barw klubowych) zakończył karierę w 1978 roku.
W 1973 roku do Emila Sawickiego, w charakterze trenera dołącza Waldemar Grygo. Jednocześnie ełcki klub zmienia nazwę na LKS PRIM Ełk. Waldemar Grygo wkrótce potem wykazał się niezwykłymi zdolnościami trenerskimi. Wyławiał i szkolił całą plejadę młodych talentów, był także sprawnym organizatorem wielu imprez kolarskich.
W roku 1975 wśród wytypowanej czternastoosobowej ekipy najzdolniejszych zawodników, która miała reprezentować województwo białostockie na IV Ogólnopolskiej Spartakiadzie Młodzieży, aż ośmiu kolarzy było z Ełku. Byli to Lech Gawędzki, Ryszard Żukowski, Andrzej Baranowski, Andrzej Persjanow, Andrzej Bućko, Jan Zalewski, Ireneusz Gawędzki, Tadeusz Pawlik. Trenerem koordynatorem całej grupy był Jerzy Kłoszewski, którego wspierali trenerzy klubowi ełckiego PRIM-u – Emil Sawicki i Waldemar Grygo. W grupie tej zabrakło Jana Zalewskiego, który przygotowywał się do innych zawodów. Został przełajowym mistrzem Polski, a później na przełajowych Mistrzostwach Europy Juniorów zajął dobre dziewiąte miejsce.
Końcówka lat 70-tych, to „eksplozja talentu” dwóch pierwszych wychowanków Waldemara Grygo. Znaczące sukcesy zaczęli odnosić Dieter Kleinschmidt oraz Jan Wiejak. Pierwszy z nich największe osiągnięcia miał w wyścigach przełajowych. Należał do ścisłej czołówki krajowej. W Mistrzostwach Polski Seniorów w 1979 roku zajął szóste miejsce, w 1980 roku – ósme miejsce, w 1982 roku – ósme miejsce, w 1984 roku – siódme miejsce. Dieter Kleinschmidt był trzeci w plebiscycie na najpopularniejszego sportowca białostocczyzny w roku 1979.
Dieter Kleinschmidt miał w ełckim klubie godnego rywala w osobie Jana Wiejaka. Już w swoim debiutanckim sezonie pokazał swój wielki talent stając na podium ważnych i dobrze obsadzonych zawodach juniorskich, ale prawdziwą klasę pokazał w zawodach przełajowych. Niemal w każdych zawodach, także tych ogólnopolskich, przyjeżdżał w czołówce czego efektem było powołanie do kadry narodowej w 1986 roku. Zdobywa coraz wyższe laury w zawodach przełajowych w kraju i za granicą. Na Mistrzostwach Polski w przełajach: w roku 1983 był ósmy, w 1984 roku, 1985 roku i 1986 roku zdobył wicemistrzostwo Polski, a w 1987 roku brązowy medal. W roku 1996 był także trzeci na Mistrzostwach Polski w kolarstwie górskim. W 1987 roku startował w Mistrzostwach Świata w Mlada Bolesław (zajął tam czternaste miejsce). W roku 1985 zdobył Puchar Europy, a w 1991 zajął doskonałe trzecie miejsce w Pucharze Świata, natomiast w 1993 roku był dziewiąty. W plebiscytach na najlepszego sportowca województwa suwalskiego w 1980 roku był drugi, a pięć kolejnych edycji wygrał.
Na Mistrzostwach Świata w Mlada Bolesław w roku 1987 razem z Janem Wiejakiem wystartował także inny zawodnik ełckiego PRIM-u. Był nim Wiesław Małyszko. Jego kariera kolarska nie była zbyt długa, a szkoda, bo niezwykle owocna w znaczące sukcesy. Poza miejscami na podium w lokalnych zawodach odnotować należy brązowy medal na Mistrzostwach Polski Juniorów w roku 1985, tytuł Mistrza Polski w kategorii junior młodszy w roku następnym. W roku 1988 na Mistrzostwach Polski w kategorii junior starszy zdobywa brązowy medal.
U boku Dietera Kleinschmidta oraz Jan Wiejaka dojrzewał talent najwybitniejszego kolarza w całej historii ełckiego kolarstwa. Cezary Zamana już w 1982 roku pojawił się na podium lokalnych zawodów i rzadko z nich schodził. W lipcu 1984 roku osiągnął pierwszy znaczący sukces krajowy wygrywając we wspaniałym stylu Spartakiadę Młodzieży w Szczepankowie. W tym samym roku był czwarty w plebiscycie na najlepszego sportowca województwa suwalskiego. Od 1985 roku staje się liczącym się zawodnikiem ogólnopolskich zawodów.
W czerwcu 1986 roku podopieczni trenera Waldemara Grygo – Cezary Zamana i Marek Zawistowski zdobyli tytuł mistrza Polski juniorów w jeździe parami wyprzedzając 64 ekipy na trudnej 30-kilometrowej trasie. Zawody odbywały się w Kaliszu.
Jeszcze tego samego roku Cezary Zamana razem z Janem Wiejakiem zostali powołani do kadry narodowej. Rok później zajął trzecie miejsce w mistrzostwach Polski w jeździe indywidualnej na czas. W roku 1988 wystartował w Wyścigu Pokoju ? był dwudziesty czwarty. Jest jedynym kolarzem z naszego regionu, który wystartował w tej niegdyś prestiżowej imprezie. Był też rezerwowym w drużynie olimpijskiej, która w 1988 roku w Seulu zdobyła srebrny medal w wyścigu na 100 km. Po wyjeździe do USA startował w wyścigach zawodowych. Spośród niezwykle licznych, udanych startów należy wymienić niezwykle prestiżowe na świecie wyścigi: Dookoła Stanów Zjednoczonych, Tour de France, Mistrzostwa Świata Kolarzy Zawodowych. Był wicemistrzem Polski w kolarstwie górskim w roku 1996, zwyciężył w Tour de Pologne w 2003 roku. Odniósł liczne zwycięstwa etapowe w wielu znaczących wyścigach. Był najlepszym kolarzem Polski w roku 2003.
Marek Zawistowski to kolejny z wychowanków Waldemar Grygo, który zasługuje na określenie „wielki”. Już od 1984 roku zaczął pojawiać się w czołówce ogólnopolskich wyścigów juniorskich. W roku 1985 na Górskich Mistrzostwach Polski juniorów odniósł pierwszy znaczący sukces zdobywając brązowy medal. W drużynowych mistrzostwach Polski zajął pierwsze miejsce wraz z Dariuszem Gajdzińskim, Arturem Lachowiczem i Tomaszem Suchaczewskim. W czerwcu 1986 roku zdobył wspomniany już tytuł Mistrza Polski. W tym samym roku wystartował w Mistrzostwach Świata juniorów w kolarstwie przełajowym zajmując tam doskonałe dwunaste miejsce. Rok później na Mistrzostwach Polski juniorów starszych w jeździe indywidualnej na czas zdobył brązowy medal. Wyścig ten zakończył jego niestety za krótką karierę kolarską. Warto także odnotować, iż Marek Zawistowski w plebiscycie na najlepszego sportowca województwa suwalskiego dwukrotnie był drugi – w latach 1986 i 1987. Dodając od siebie napiszę jeszcze, że Marek był także wspaniałym kolegą, na pomoc którego zawsze można było liczyć, niezależnie od okoliczności.
Lata osiemdziesiąte należą do „złotych lat ełckiego kolarstwa”, a warto też wspomnieć, iż poza wymienionymi powyżej zawodnikami bardzo dobre wyniki osiągali także w tym okresie i inni ełccy kolarze, m.in. Paweł Konwi, Piotr Brakoniecki, Tomasz Suchaczewski, Dariusz Gajdziński.
Odejście z klubu Jana Wiejaka, Cezarego Zamany, Marka Zawistowskiego i Wiesława Małyszko nie spowodowały, iż nastąpiły „chudsze” lata dla sekcji kolarskiej PRIM Ełk. Wkrótce za sprawą pań ponownie zrobiło się bardzo głośno o ełckim kolarstwie, ale to już zostawmy do następnego artykułu na temat ełckiego kolarstwa.
Fot 1: Czołowi zawodnicy LZS ZIM Ełk w 1959 roku. Od lewej: K.Kapica, T.Kotowski, E.Sawicki, P.Świderski, K.Klimaszewski, J.Bienasz oraz ich trener Jerzy Kłoszewski.
Fot 2: Emil Sawicki – w pierwszym rzędzie drugi od prawej (w białej koszulce).
Fot 3: Paweł Świderski w wyścigu Dookoła Anglii.
Fot 4: Cezary Zamana